همه چیز درمورد نهج البلاغه

 3 -  مساوات

عدالت درآن جا که سخن از حقوق عمومی و قرار گرفتن در برابر قانون و بهرهمندی از فرصت های اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی است، به مفهوم مساوات و برابری است؛ وآن جا که سخن از حقوق شخصی و مراتب و ملاحظه توانمندی های گوناگون است، به مفهومتفاوت و تناسب حق ها است.

امیرمؤمنان(ع) علی به شدت به این امر توجه داشت و تلاش می کرد که این مفاهیم در جای خودشبه درستی شناخته گردد و پاس داشته شود. چنان که در نامه خود به اسود بن قطبه، سردارسپاه حلوان، فرمود:

»  پس باید کار مردم در آن چه حق است، نزد تو یکسان باشد، که ستم را با عدلعوض ندهند»(همان).

امام (ع)روشن کرده است که در آن چه حقوق مردم و حقوق عمومی شمرده می شود،عدالت به معنای مساوات است، و جای هیچ گونه تفاوت نیست، که در صورت تفاوت گذاری،ستم برآنان است. هم چنین در بهره های عمومی، عدالت ورزیدن به معنای پاس داشتنمساوات است، چنان که امام علی(ع) در نامه خود به مصقله پسر هبیره شیبانی که از جانبحضرت کارگزار اردشیر خره( فیروزآباد) بوده، همین معنا را بیان فرموده است( همان،نامه 43). امیرمؤمنان(ع) علی بهره های عمومی و سرانه ی جامعه را به مساوات داد و برآن پافشرد که آن را عمل به عدالت می دانست. آن حضرت در پاسخ به پیشنهاد برخی ازیاران مبنی بر زیر پا گذاشتن مساوات در تقسیم بهره های عمومی و سرانه ی جامعه، بیشتر دادن به اشراف عرب و قریش و آنان که بیم مخالفتشان می رفت و نگرانی از جداشدنشان و پیوندشان به معاویه وجود داشت( شرح ابن ابی الحدید، ج 7، ص 37؛ و نیز ر.ک: الکافی، ج 8، صص 360-361؛ امالی الطوسی، ج 2، صص 338-341؛ بحارالانوار، ج 32، صص 16-29 ) فرمود:

آیا مرا فرمان می دهید تا پیروزی بجویم به ستم کردن درباره آنان که سرپرستایشانم؟ به خدا که نپذیرم تا جهان سرآید، و تا آن گاه که ستاره ای پی ستاره ایبرآید. اگر دارایی از آن من بود، همگان را برابر می داشتم، تا چه رسد که دارایی،ازآن خودشان است( همان، کلام 16).

در تمام مواردی که معطوف به قانون، حقوق عمومی، و بهره های همگانی است،عدالت به مفهوم مساوات است. امام علی(ع) در بخشی از خطبه ای که پس از بیعت همگانیدر روز دوم از حکومت خویش ایراد کرد، بر این معنا تأکید فرمود( همان)؛ و در فرمان های حکومتی و عهدنامه های خویش آن را یادآورمی شد( نک: همان، نامه 6 و نامه 27).

پاسداشت حقوق و قوانین و بهره های عمومی به مساوات، و نیز قضاوت و داوری، بهدور از ملاحظات تبعیض آمیز از مفاهیم اساسی عدالت است. به بیان امیرمؤمنان(ع) علی: از برترین گزیده ها و بهترین پشتیبان ها این است که در قضاوت، عدالت را بهکار بندی و آن را در بین ویژگان و همگان یکسان اجرا نمایی( عیون الحکم و المواعظ، ص 471  ).

4- رعایت حقوق و رساندن هر ذی حقی به حقش

از مفاهیم اساسی و کلیدی عدالت، رعایت حقوق و به جا آوردن آن است، و این کهحق هر ذی حقی به تناسب میزان آن، هرچه باشد، ادا گردد. امیرمؤمنان(ع) علی فرمودهاست:

پس چون مردمان حق زمامدار را بگزارند، و زمامدارحق مردمان را به جای آرد، حقمیان آنان بزرگ مقدار شود، و راه های دین پدیدار، و نشانه های عدالت بر جا، و سنتچنان که باید اجرا. پس کار زمانه آراسته گردد، و چشم امید بر پایداری دولت پیوسته،و چشمداشت های دشمنان بسته( نهج البلاغه، خطبه 216) .

عدالت در این مفهوم، رعایت حق هر دارای حقی است، هرچند که آن حق داران،مخالفانی باشند همچون خوارج؛ چنان که امیرمؤمنان(ع) علی درباره پاسداشت حقوق آنانبه ایشان فرمود:

بدانید که شما نزد ما سه حق دارید که تا هنگامی که همراه ما هستید آنها رااز شما باز نمی گیریم؛ شما را از مساجد خدا که نام او را در آنها بر زبان می آوریدمنع نمی کنیم، و شما را از درآمد عمومی و غنائم تا زمانی که دستتان در جنگ همراهماست محروم

نمی سازیم، و تا جنگ را با ما آغاز نکرده اید با شما نمی جنگیم ( تاریخالطبری، ج 5، ص 73؛ الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 335؛ نهایة الارب، صص 165-166) .